مصاحبه اختصاصی با دکتر مهدی قربانی رتبه اول جایزه برنامه ملی آبادیران در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی

دریافت جایزه ملی آبادیران برای ارائه ایده‌های قابل اجرا و فعالیت‎های ارزنده در حوزه توسعه و آبادانی مناطق کمتربرخوردار

این استاد دانشگاه در راستای ارائه ایده‌های قابل اجرا و فعالیت‎های ارزنده در حوزه توسعه و آبادانی مناطق کمتربرخوردار موفق به کسب جایزه ملی آبادیران شده است.

به گزارش دبیرخانه برنامه ملی آبادیران، این استاد دانشگاه در توضیح معرفی خود گفت: من، مهدی قربانی، استاد تمام دانشگاه تهران هستم. مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری را در همین دانشگاه با رتبه‌ی اول در تمام مقاطع به پایان رسانده‌ام. همچنین به مدت نه ماه در دانشگاه پلی تکنیک زوریخ سوئیس در حوزه‌ی سیاست و اقتصاد منابع طبیعی فرصت مطالعاتی داشته‌ام.

وی گفت: حوزه تخصصی من مطالعات میان‌رشته‌ای است. در مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران به تحصیل در حوزه اکولوژی پرداخته و در مقطع دکترا نیز به مطالعه شبکه‌های اجتماعی و سیاستگذاری و مدیریت پایدار و مدیریت مشارکتی در رساله دکترای خود تمرکز داشته‌ام.

ایشان اشاره کرد: زمینه‌های تخصصی من در دانشگاه تهران شامل توسعه محلی، حکمرانی آب، منابع طبیعی و محیط زیست، اقتصاد منابع طبیعی و محیط زیست، کسب و کار اجتماعی و کارآفرینی روستایی است.

مهدی قربانی در خصوص حوزه فعالیت خود و پروژه‌‌ی رتبه آورده در جایزه ملی آبادیران اظهار کرد: من در حوزه‌های مختلفی از جمله آموزش و پرورش، پژوهش، صنعت و تدوین کتاب فعالیت می‌کنم. در سال ۱۴۰۲ رتبه اول حوزه آموزش را در جشنواره‌های مختلف تهران کسب کردم و در جشنواره پژوهش دانشگاه تهران نیز بارها طرح‌هایم جزو طرح‌های برگزیده شده و به عنوان جوان نمونه انتخاب شدم.

وی تاکید کرد: علاوه بر فعالیت‌های پژوهشی که در دانشگاه به انجام رسانده‌ام، جزو اساتیدی هستم که در ارتباط با صنعت همواره جزو نفرات اول تا سوم دانشگاه تهران بوده‌ام. در حوزه تدوین کتاب نیز ۱۲ جلد کتاب در انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسانده‌ام.از سال ۱۳۹۵ وارد حوزه آبادانی و پیشرفت کشور شدم و اولین کارم در شهرستان قلعه‌گنج جنوب استان کرمان بود. در دانشگاه تهران مجری طرح توانمندسازی جوامع روستایی شهرستان قلعه‌گنج بودم و ۴ سال مدیر اجرایی این طرح بودم. سپس الگوی قلعه‌گنج را به شهرستان لارک در شهرستان قشم تأمین دادم و ۸ روستا را در سر پل ذهاب در حوزه آبادانی و پیشرفت و راه‌اندازی صندوق‌های خرد اعتباری روستایی مدیریت کردم. همچنین مدیریت ۴۰ روستا در شهرستان‌های خراسان شمالی را نیز بر عهده داشته‌ام.

وی گفت: در سال ۱۳۹۸ سفر کوتاهی به بنگلادش داشتم و از تجربیات آقای محمد یونس در حوزه بانک گرامی بازدید کردم و دو کتاب از ایشان را در دانشگاه تهران ترجمه کردم. با وجود چالش‌هایی مانند کمبود منابع مالی، عدم همکاری برخی از دستگاه‌های دولتی و عدم آگاهی مردم از طرح‌ها و پروژه‌ها، با جلب مشارکت خیرین، استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، آموزش و فرهنگ‌سازی، به دنبال ادامه فعالیت در این حوزه و گسترش فعالیت‌ها به سایر مناطق کشور هستم.

وی تاکید کرد: در بهمن ماه سال ۱۳۹۸ طرحی را تدوین کردم که الگویی متفاوت از شهرستان قلعه‌گنج بود. در این طرح، به دنبال ایجاد شرکت‌هایی با گردش مالی بالا در منطقه‌ای محروم بودیم. پس از بررسی‌های انجام شده، شهرستان خواف در خراسان رضوی را به عنوان هدف انتخاب کردیم. دلیل این انتخاب، پایتخت سنگ آهن ایران بودن این شهرستان و وجود پنج کارخانه بزرگ تولید کنسانتره و گندله کشور در آن منطقه بود.

وی تصریح کرد: فعالیت من در این طرح از سال ۹۸ تا ۱۴۰۱ به مدت سه سال به طول انجامید. بعد از طرح قلعه‌گنج، رهبر معظم انقلاب اسلامی به آقای فتاح دستور دادند که آبادانی و پیشرفت جامع را در کشور اجرا کنند. با توجه به این دستور، به منطقه خواف ورود پیدا کردیم و فرمول ما احیای هدفمند مسئولیت اجتماعی شرکت فولاد سنگان خراسان (از زیرمجموعه‌های فولاد مبارکه) بود. پس از مذاکراتی که انجام شد، این شرکت قبول کرد که با دانشگاه تهران به صورت هدفمند در این زمینه همکاری کند.

وی گفت: بسیاری از شرکت‌ها در حالی که مسئولیت اجتماعی را ایجاد می‌کنند، هیچ برنامه‌ی نظام‌مند و هدفمندی برای آن ندارند. این موضوع برای من از اهمیت بالایی برخوردار بود و همیشه در ذهنم داشتم که باید مسئولیت اجتماعی را هدفمند کرد. هدف من از این کار، کاهش ورود بی‌رویه تقاضاهای مختلف به دفتر مدیرعامل بود. در شهرستان خواف، شرکت‌ها با وجود گردش مالی بالا، از طرف مردم با توقع انجام کارهای آبادانی در منطقه مواجه هستند. اما اگر این مسیر هدفمند نباشد، خودِ مسئولیت اجتماعی آسیب‌زا خواهد بود. نمونه‌های این آسیب را در وزارت صمت، شرکت نفت و... دیده‌ایم. به همین دلیل، در شهرستان خواف تمرکز خود را بر تدوین سند راهبردی عملیاتی آبادانی و پیشرفت خواف گذاشتیم. به جرأت می‌توانم بگویم که این سند برای اولین بار در کشور تدوین شده است.

وی  ادامه داد: سندهای آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه به تنهایی نمی‌توانند برای آبادانی و پیشرفت روستاهای کشور کافی باشند. تجربه‌ی من نشان داده است که برای تدوین یک سند راهبردی اثربخش، باید صدای تمام بازیگران آبادانی و پیشرفت در شهرستان شنیده شود. این موضوع برای مردمی‌سازی حکمرانی در کشور ضروری است.

ایشان اشاره کردند: در همین راستا، در ۸۵ روستای خواف، کانون‌های آبادانی و پیشرفت راه‌اندازی کردم که متشکل از ۵ تا ۱۱ نفر از نخبگان هر روستا بودند. بیش از ۷۰۰ نفر عضو این کانون‌ها بودند. علاوه بر این، نیاز به تربیت تسهیل‌گران بومی در خط مقدم آبادانی و پیشرفت شهرستان احساس می‌شد.

وی گفت: تجربه‌ی دیگر من این است که ما به عنوان مداخله‌گران و جریان‌سازان آبادانی و پیشرفت در منطقه، باید از ابتدا به فکر خروج خود از منطقه باشیم. نقش ما در ابتدا باید ظرفیت‌سازی و بستر سازی باشد، نه اجرا به جای مردم و دولت. عدم توجه به این دو نکته، ضربه‌های جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت. در شهرستان خواف، حدود ۲۰ نفر از بومیان منطقه را به عنوان تسهیل‌گر تربیت کردم. این افراد بیش از ۲۰۰ ساعت آموزش دیدند و در نتیجه، نهاد اقتصاد مقاومتی در روستا توسط مردم شکل گرفت.

وی تصریح کرد: در کنار این اقدام، دستگاه‌های اجرایی نیز بسیج شدند، شورای برنامه‌ریزی فرماندار در شهرستان پای کار آمد و شرکت فولاد سنگان نیز به عنوان بازوی تامین مالی ما عمل کرد. همچنین، تیمی متشکل از ۲۰ نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران در تخصص‌های مختلف به عنوان تیم پشتیبان در کنار ما بودند. نگاه ما در این طرح، آبادانی و پیشرفت جامع بود و به همین دلیل، کار به صورت میان‌رشته‌ای انجام شد.

وی تاکید کرد: طرح ما تمام مسائل شهرستان خواف را با تلفیق دیدگاه‌های دستگاه‌های دولتی و جامعه روستایی احیا کرد. در نتیجه، سندی تدوین شد که کار همه در چارچوب آن مشخص بود. جایگاه جامعه روستایی، وظایف دستگاه‌های دولتی و... در این سند به طور شفاف تعریف شده بود. برای اولین بار، نظام‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌هایی برای این طرح تدوین شد.

وی گفت: این در حالیست که مثلثی شامل دولت، بخش خصوصی و جامعه محلی طراحی کردیم و بیش از ۶۰ پروژه اعتمادساز در منطقه خواف با مشارکت جامعه محلی و متولی پروژه‌ها به اجرا درآمد. علاوه بر این، ۵۸ دوره آموزشی نیز برای ارتقای سطح دانش و مهارت‌های مردم برگزار شد.

ایشان اشاره کردند: ما فکر می‌کنیم با ورود به هر شهرستان باید به خانم‌های آن آموزش خیاطی بدهیم، درصورتی که این موضوع غلط است. باید توانمندی‌ها و استعدادها را بسنجیم و آموزش را به سمت مدیریت بهینه نهاده‌ها در روستاها هدایت کنیم مخصوصا در حوزه کشاورزی و دام‌پروری برای این کار مِنتورها را تربیت کرده‌ایم.

وی تصریح کرد: در حوزه اقتصادی نیز کارهای مهمی انجام شده است مثلا با راه اندازی صندوق‌های خرد روستایی: در هر روستایی صندوق‌های خرد روستایی راه‌اندازی و روستاییان را به پس‌انداز در این صندوق‌های مردمی تشویق کردیم. همچنین  برای رشد اقتصادی و رفع مسائل مربوط به دامپروری و کشاورزی، مرکز مشاوره کسب و کار راه‌اندازی و به روستاییان در زمینه کسب و کار مشاوره ارائه دادیم. این در حالیست که نقشه فرصت‌های کسب و کار شهرستان خواف را در کل روستا تهیه و زنجیره‌های ارزش را استخراج کردیم.

وی تاکید کرد:برای اعطای تسهیلات بانکی کم‌بهره و قرض‌الحسنه به روستاییان، نیروی منتور آماده کرده بودیم.همچنین برای تأمین مالی این طرح‌ها، برای اولین بار سراغ شرکت‌های فولادی مانند فولاد سنگان رفتیم و آنها را به صندوق کارآفرینی امید هدایت کردیم.

صندوق امید دو برابر مبلغی که توسط شرکت‌های فولادی ارائه می‌شد را به این طرح اختصاص داد. تفاهم‌نامه‌ای بین دانشگاه تهران (به عنوان مسئول) و صندوق امید (به عنوان ناظر) امضا شد.تصویب طرح‌ها در شورای اشتغال شهرستان انجام می‌گرفت. با تأمین مالی انجام شده، تا کنون ۲۰۰ طرح کسب و کار پایدار در شهرستان خواف اجرا شده که هیچ کدام انحراف نداشته‌اند.

 وی گفت: تجربه به من آموخت که باید دسترسی روستاییان به تسهیلات بانکی را آسان کنیم. نظارت سختگیرانه: اما نظارت و سرکشی بر نحوه استفاده از تسهیلات باید سختگیرانه باشد تا تسهیلات در جای خود هزینه شود. این الگو، الگوی بسیار موفقی است که می‌تواند در سایر مناطق کشور نیز به کار گرفته شود.

وی در خصوص کاربرد طرح برنده در حل مشکلات کشور و مناطق کم‌برخوردار بیان کرد:

طرح‌های برنده به ما آموختند که:

۱. نگارش سند راهبردی عملیاتی:چگونه باید با مشارکت کلیه‌ی ذینفعان آبادانی و پیشرفت، سند راهبردی عملیاتی را در مناطق محروم کشور تدوین کرد.این روش‌شناسی، چارچوبی برای اقدامات هدفمند در مسیر آبادانی و پیشرفت ارائه می‌دهد.

۲. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها:

چگونه باید مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را به صورت هدفمند وارد کار آبادانی و پیشرفت کرد.شرکت‌های نفتی، پتروشیمی، فولادی و معدنی با ترنور مالی بالا چگونه باید به طور هدفمند در این زمینه مشارکت کنند.

۳. اقتصاد مردمی:چگونه باید اقتصاد مردمی را در روستاها پایه‌گذاری کرد.

۴. آموزش هدفمند:چگونه باید نیازسنجی آموزشی انجام داد و آموزش‌ها را به صورت هدفمند اجرا کرد.

۵. مشارکت مردمی در پروژه‌های عمرانی:چگونه باید الگوی مشارکت مردمی و مشارکت ذینفعان را در پروژه‌های عمرانی کشور به کار گرفت.

ایشان در خصوص ایده‌ قابل اجرای خود برای توسعه و آبادانی مناطق کمتربرخوردار، اظهار داشت: نکته این است که قانونِ مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در مجلس احیا و به طور رسمی دنبال شود. شرکت‌های بسیاری در کشور داریم که ترنورهای مالی بسیار بالایی دارند. من اسم این ترنورهای مالی را "اقیانوس مالی" گذاشتم. باید باریکه‌هایی از این اقیانوس مالی را در مناطق فعالیت شرکت‌ها به روستاها هدایت کنیم تا مردم از این اقیانوس جرعه‌ای آب بنوشند. این فرمول احیای مسئولیت اجتماعی است.

وی گفت:: شرکت‌ها باید مکلف شوند که مسئولیت اجتماعی را در فرمول محاسبه رشد اقتصادی خود لحاظ کنند. هر شرکتی که در هر منطقه‌ای از کشور ایجاد می‌شود، از لحاظ اجتماعی، روانی، فرهنگی و اقتصادی پیامدهای زیادی ایجاد می‌کند و اکوسیستم را به هم می‌زند. لذا باید پیوست مسئولیت اجتماعی آن‌ها مشخص باشد.

ایشان تاکید کرد: دولت و مجلس می‌توانند به هم کمک کنند تا این مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در خدمت‌رسانی به مناطق محروم و آبادانی و پیشرفت شهرستان‌ها و منطقه‌ها قرار گیرد.

وی گفت : من باور دارم که در مناطق مرزی کشور یا فلات مرکزی که پهنه معادن در آنجا مستقر شدن  یا در جنوب کشور در خوزستان شرکت‌های نفتی و پتروشیمی ما مستقر هستند باید بر ایجاد اشتغال پایدار در مناطق کم‌برخوردار کشور ما را برای دستیابی به امنیت پایدار کمک خواهد کرد. و هر شغل پیش خرید امنیت است با هزینه و سود یک شرکت می‌توان روستاهای آن‌ها را آباد کرد.

وی افزود: توصیه من به برادرانم در سازمان این است  که بر اساس آمایش سرزمین، آبادانی و پیشرفت و مداخله‌گری در منظومه‌ی روستایی یا در روستاها به تنهایی امکان‌پذیر نیست. اگرچه آمایش سرزمین یک سند استانی و بالادستی است، اما باید به آن توجه کرد و برنامه‌ها در سطوح محلی تنظیم شود.

وی تاکید کرد: باید ساختارها و نهادهای اجتماعی جدیدی را در روستاها راه‌اندازی کنیم که بازوان آبادانی و پیشرفت در هر شهرستان باشند. همچنین کمک دستگاه‌های دولتی می‌توانیم نگاه مردمی‌سازی حکمرانی را به معنای واقعی اتفاق بیافتد. سازمان برنامه وظیفه دارد که با کمک استانداری‌های محترم و وزارت کشور، این الگوی جدید را در کشور انجام دهد.

وی گفت: حکمرانی مشارکتی از بطن مناطق محلی ما شروع می‌شود و به سطوح ملی تبلور پیدا می‌کند و سیاستگذاری می‌شود.نگاه از پایین به بالا و بالا به پایین یعنی تغییر در سبک حکمرانی باید اتفاق بیافتد.امروز نمی‌توانیم آبادانی و پیشرفت را فقط با کمک دولت محقق کنیم. این اشتباه است زیرا هم منابع انسانی می‌خواهد و هم هزینه بر است. لذا مردم و جامعه و ارکان نظام کشور باید سر کار بیایند.

وی افزود: شناسایی ذینفعان امر مهمی است و در این صورت حکمرانی مشارکتی شکل می‌گیرد. همچنین باید سندهای راهبردی عملیاتی را با مشارکت ذینفعان تهیه کنیم و با کمک آن‌ها اجرا کنیم. رهنمودهای مقام معظم رهبری را حتما باید مدنظر قرار دهیم.

در پایان وی در خصوص حمایت‌های لازم از سوی معاونت علمی و دبیرخانه آبادیران در راستای تجاری سازی ایده‌های خود گفت: معلم دانشگاه باید تولید علم نافع کند و این علم را برای حل مسائل کشور به کار ببریم. یکی از درخواست‌هایی که بنده دارم همکاری با وزارت کشوراست یعنی ایده‌های خود را برای مردمی‌سازی حکمرانی با وزارت کشور که مسئولیت سیاستگذاری در کشور را دارند، عملیاتی کنیم.همچنین همکاری با سازمان برنامه، تا در تدوین توسعه آبادانی پیشرفت با نگاه مشارکت مردمی کمک کنیم.

وی گفت: باید حمایت از صندوق کارآفرینی شکل بگیرد زیرا با قواعد بانک‌های دولتی نمی‌توانند در مناطق کم‌برخوردار کار انجام دهند.

وی در آخر افزود: همچنین آمادگی داریم تجربیات خود را در زمینه‌های مختلف با تیم‌سازی دانشگاه تهران در مناطق مختلف کشور به کار ببریم و نهضتی برای آبادانی و پیشرفت کشور تشکیل دهیم.