دستیار معاون علمی رئیس جمهور در امر مردمی سازی: شرکت‌های دانش بنیان از مصادیق تحقق جهش تولید هستند

به گزارش دبیرخانه برنامه ملی آبادیران و به نقل از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست‌جمهوری، به رسم مألوف، سال جدید از سوی مقام معظم رهبری با طرح یک شعار ملی آغاز می‌شود، در این راستا، امسال هم از جانب ایشان، «سال جهش تولید با مشارکت مردم» نامگذاری شد. به تبع، همه نهادها و بخش های حاکمیتی و سیاستگذار برآن می شوند تا به تبیین نسبت خود و نهاد مربوطه شان با شعار بربیایند.

یکی از ساحت‌ها در امر تولید بی تردید زیست بوم علم و فناوری است، اینکه مشارکت مردم در این زیست بوم چه سازوکاری باید داشته باشد، چه سطوحی دارد و برنامه های معاونت علمی برای تحقق مردمی شدن تولیدات دانش بنیان چه خواهد بود، موضوع گفت‌وگوی ما با حمیدرضا شکری شد.

شکری را بیشتر به واسطه سهمی که در پیشبرد برنامه ملی آبادیران دارد به عنوان مدیر برنامه ملی آبادیران می شناسند اما او در کنار این تکلیف، دستیاری معاون علمی رئیس جمهور در امر مردمی سازی هم در دستور کار خود دارد و بیش از هر بخش دیگری در نهاد معاونت علمی با موضوع شعار سال گره می خورد.

او، مشارکت مردم در امر تولید را نهضت گونه دید و معتقد است در این حرکت نهضتی هر یک از افراد جامعه باید نسبتشان را با امر تولید مشخص کنند. آنچه در ادامه می آید، ماحصل این گپ و گفت است که می خوانید:

مشارکت مردم در جهش تولید چه ساز و کاری باید داشته باشد؟

وقتی مقام معظم رهبری از جهش تولید با مشارکت مردم صحبت می‌کنند، اصل 44 و موضوع خصوصی سازی و مولد سازی دولت بیشتر به ذهن می‌رسد، در حالی که موارد بسیار دیگری هم وجود دارد که باید به آنها توجه شود.

واقعیت این است که منظور از شعار «جهش تولید با مشارکت مردم» رقم زدن یک نهضت مردمی در حوزه تولید و اقتصاد است؛ از این رو، همه مردم باید نسبت خود را با جهش تولید مشخص کنند. مخاطب جهش تولید صرفا شرکت‌های خصوصی نیستند یا منظور از آن لزوما واگذاری شرکت‌های دولتی به مردم نیست. وقتی می گوییم جهش تولید با مشارکت مردم، نگاه نهضتی مدنظر است و مقصود پای کار آمدن همه آحاد مردم است.

در هر عرصه‌ای که مردم به صورت نهضتی ورود پیدا کرده‌اند، باری از دوش کشور و جامعه برداشته شده است و ما بهره حضور مردم را در بزنگاه هایی که ورود کرده اند، شاهد بوده و هستیم. برای مثال دوران دفاع مقدس تجلی و ظهور بسیج و مشارکت گسترده مردم در برابر دشمن بود یا در دوران بیماری کرونا شاهد یکی دیگر از این جلوه‌ها بودیم که با کمک مردم در تولید ماسک و کمک‌‌های متعدد، بر این بیماری منحوس فائق آمدیم.

مشارکت مردم به چه معنا است؟ چه سطوحی دارد؟

 مشارکت مردم را می‌توان در قالب پنج نوع مشارکت دسته بندی کرد؛ نخست «مشارکت مالی و اقتصادی» است، یعنی پشتوانه مالی مردم در جهش تولید به کار گرفته می‌شود. نوع دوم «مشارکت اجرائی و عملیاتی» و حضور مستقیم مردم به صورت نهضتی در تولید است؛ سوم «مشارکت علمی» و ایجاد گفتمان در جوامع عمومی و تولید علم در جوامع نخبگانی، چهارم «مشارکت معنوی» و در آخر هم «مشارکت در نظارت» است.

چه راهبردهایی را برای عملیاتی کردن این سطوح از مشارکت می توان ارائه کرد؟

در مشارکت مالی و اقتصادی، توان مالی و نقدینگی مردم خیلی بالاست. شاهد این مدعا در سال گذشته به دومین طرح یکپارچه خودرو برمی‌گردد که دولت از متقاضیان خواست تا صد میلیون تومان برای خودرو های داخلی و  500 میلیون تومان برای خودروهای خارجی بلوکه کنند، یک میلیون نفر در این طرح شرکت کردند؛ حتی اگر این یک میلیون نفر را متقاضی خودرو داخلی در نظربگیریم، چیزی قریب به 100 همت جمع آوری شد که مبلغ قابل توجهی است. حال اگر یک درصد از 100 همت را به سمت سرمایه گذاری در تولید دانش بنیان هدایت کنیم، گام بزرگ و مهمی در جهش تولید برداشته‌ایم و بسیاری از مشکلات آن برطرف خواهد شد. بورس، سرمایه گذاری در شرکت های دانش بنیان، واحدهای تولیدی متوسط و کوچک، خرد و خانگی و ...، می‌تواند از مصادیق بارز مشارکت مالی مردم در جهش تولید باشد. با توجه به ظرفیت مساجد و خیریه‌ها، مشارکت قرض الحسنه مردم در کار تولیدی و اعطای تسهیلات از این طریق از دیگر راهبردهای مشارکت مالی و اقتصادی در راستای تحقق شعار سال می‌تواند باشد.

منظور از مشارکت اجرایی و عملیاتی، پای کار آمدن مردم و سوق دادن آنها برای تولید است. در این بخش آموزش و مربی گری(منتورینگ) کسب و کار از اصول جدی نهضت مردمی تولید است  و این مهم بر عهده دولت است که یک سامانه ملی برای آموزش کسب و کارها ارائه‌ کند.  همچنین در کنار آموزش کسب و کار، بحث مربی‌گری (منتورینگ) را هم در دستور کار خود قرار دهد و بستری را فراهم کند تا خبرگان و متخصصان هر حوزه بتوانند مهارت و انگیزه لازم را در افراد برای تولید ایجاد کنند.

دومین راهبرد برای عملیاتی کردن مشارکت میدانی مردم، تسهیل در صدور مجوزهای کسب و کار است. پیش از این، قانون تسهیل در صدور مجوزهای کسب و کار را داشتیم که قانون بسیار مترقی‌ای است اما واقعیت این است که وقتی تولید کننده به سمت تولید می‌رود، عملا با آئین نامه‌های به شدت دست و پاگیری در این زمینه مواجه می‌شود؛ از این رو اگر می‌خواهیم جهش تولید را رقم بزنیم و هر کسی نسبت خود را جهش تولید مشخص کند، باید آئین نامه های دست و پا گیر را از سر راه برداریم و اصلاح کنیم.

توسعه بازار کسب و کارهای مردمی، سومین راهبرد در تحقق مشارکت عملیاتی مردم است. یکی از مسائلی که به طور جدی وجود دارد و ما در آن مساله داریم، بحث بازار است؛ برای مثال یک تولید کننده در روستایی در سیستان و بلوچستان نمی‌تواند دو الی سه روزه کالای خود را به تهران برساند. بنابراین، یکی از اساسی ترین کارها در تحقق جهش تولید ایجاد زیرساخت لازم برای پشتیبانی لجستیکی در ارسال محصولات تولیدی مردم است.

از دیگر موارد پشتیبانی در نهضت مردمی تولید که لازم است دولت انجام دهد، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای نهضت مردمی تولید است که می‌تواند مواردی از جمله زمین، مواد اولیه، تجهیزات، تسهیلات و ... فراهم کند.

 چقدر به تبیین و نظریه‌پردازی در خصوص مختصات مشارکت مردمی ورود کرده‌ایم؟ در سطح مشارکت علمی چقدر نظریه پردازی و گفتمان سازی مراد و محل نظر است؟

جهش تولید با مشارکت مردم، بی تردید به یک پشتوانه علمی و نخبگانی نیاز دارد. ما برای اقتصاد بازار آزاد، لیبرال، نئولیبرال و ... پشتوانه علمی داریم اما سوال اصلی اینجاست که چقدر اقتصاد مردمی ما از پشتوانه علمی برخوردار است؛ بنابراین، همانطور که به درستی اشاره کردید، یکی از انواع مشارکت، مشارکت علمی خواهد بود.

برای این نوع مشارکت دو راهبرد اصلی وجود دارد که شامل «گفتمان سازی و شبکه سازی در مجامع علمی و مردمی» و «تولید و ترویج علم اقتصاد مردمی» می باشد.

در مشارکت علمی بر این باور هستیم که نخست باید یک گفتمان علمی برای پشتوانه مشارکت مردم در اقتصاد ایجاد شود و دوم، تولید علم در حوزه اقتصاد مردمی است. اساتید اقتصاد، مدیریت و ... باید در این سطح از مشارکت ورود جدی داشته باشند و پایه های تولید اقتصاد مردمی را بنا کنند. از این رو، با نهادهای متولی ترویج علم در تعامل هستیم تا این اتفاق رقم بخورد. اساتید در این حوزه مقاله بدهند و نشریات در حوزه اقتصاد مردمی منتشر شود تا در نتیجه آن بتوانیم در بین مردم گفتمان‌سازی کرده و تبیین کنیم که پشتوانه علمی مشارکت مردم در تولید چه ساز و کاری باید داشته باشد.

نوع دیگری از مشارکت مردم، مشارکت معنوی است و نکته‌ای که روی آن تاکید داریم، حمایت مردم از تولیدات ملی و داخلی با رویکرد تقویت فرهنگ استفاده از کالای ایرانی و استفاده از ظرفیت‌های مسئولیت اجتماعی افراد و شرکت‌هاست. جهش تولید با توسعه بازار خیلی به هم مرتبط هستند. توسعه بازار هم مادامی محقق می شود که ما در مردم برای خرید کالای ایرانی اقبال ایجاد کرده باشیم؛ لذا، یکی از راه کارهایی که می تواند در بحث توسعه بازار راهگشا باشد، بحث الگوسازی و فرهنگ‌سازی استفاده از کالای ایرانی است.

این امر، نقطه مقابل تولید است؛ شما هر چقدر که تولید را افزایش بدهید اما متناسب با آن بحث بازار را توسعه ندهید عملا راه به جایی نخواهید برد؛ بنابراین در سطح مشارکت معنوی، دولت باید یک برنامه مدون در بحث الگوسازی و فرهنگ سازی داشته باشد.  همچنین فرهنگ و اعتقادات مردم ما الحمدالله به گونه‌ای است که می‌توان از ظرفیت کمک‌های خیرانه برای رشد تولید مردمی استفاده کرد. حال این کمک‌ها می‌تواند به صورت مالی باشد یا تجربه و روحیه جهادی و داوطلبانه عملی.

در آخر هم اگر ما به معنای واقعی می‌خواهیم اقتصاد مردمی را محقق کنیم، یکی از لازمه‌های اصلی آن نظارت مردمی است. در سطح کلان سیاست‌ها و برنامه‌های خوبی کلید می‌خورد اما وقتی به میدان عمل در کف جامعه می‌رسد با مشکلات جدی در اجرای فرایندها مواجه می‌شویم. برای تحقق جهش تولید با مشارکت مردم، نظارت مردمی نقش بسیار اساسی دارد و می‌تواند بسیاری از موانع تولید مردمی را رفع کند.

به سطوح مشارکت مردم در جهش تولید اشاره کردید، به اعتقاد شما، سهم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، در عملیاتی کردن هر یک از این سطوح چیست؟

بی تردید، حمایت از شرکت های دانش بنیان، یکی از مصادیق اصلی تحقق شعار سال است. قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان که در سال 1389 مصوب شد، از اساس مردم پایه بود و طبق آن شرکت های دولتی نمی توانستند دانش بنیان شوند.

یک بحثی تحت عنوان مالکیت داریم، یکی از شروط اصلی برای دانش بنیان شدن خصوصی بودن آن است. بنابراین در خود قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان، دغدغه مردمی سازی و مشارکت مردم در تولید مستتر است. اتفاقا رهبر معظم انقلاب هم بر این مهم تاکید بسیار دارند و در سخنرانی اول فروردین ماه سال جاری به حمایت دولت از شرکت های دانش بنیان برای تحقق شعار سال توجه ویژه داشتند.

عموم مردم باید نسبتشان را با تولید مشخص کنند و در این راستا به پنج سطح مشارکت اشاره شد و پرسش اصلی اینجا است که زیست بوم علم و فناوری نسبت به این برنامه کلان دولت کجا قرار می گیرد؟

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان به طور جدی در همه انواع مشارکت می‌تواند نقش کلیدی و موثری داشته باشد. یکی از موارد ورود جدی معاونت علمی و زیست بوم علم و فناوری، سطح مشارکت علمی است. در این نوع می‌تواند پشتوانه‌های نظری تولید اقتصاد مردمی را با توجه به ظرفیت علمی و نخبگانی تقویت و گفتمان آن را در کشور ایجاد کند. در مشارکت عملیاتی، زیست بوم علم و فناوری نقش‌های زیادی می تواند ایفا کند از جمله پشتیبانی لجستیکی از نهضت مردمی تولید؛ برای مثال یک کارخانه مبل سازی نیاز به دستگاه برش لیزر و پرینتر سه بعدی دارد؛ بنابراین، پشتوانه علمی و لجستیکی تولید، می‌تواند دستاوردهای شرکت های دانش بنیان باشد.

راه اندازی یک بخش تولیدی به پشتوانه های لجستیکی نیاز دارد. در زیست بوم علم و فناوری بیش از 10 هزار شرکت دانش بنیان، خلاق و فناور داریم که هر کدام دارای سطحی از نوآوری و فناوری هستند و می‌توانند سهمی اساسی در بهره وری و افزایش تولید ناخالص داخلی داشته باشند. همچنین بسترسازی برای تولید مردمی از دیگر اقدامات جدی است که زیست بوم علم و فناوری می‌تواند در راستای مشارکت مردم در جهش تولید ایجاد نماید. برای مثال گلخانه‌ای را فرض کنید که تمام زیرساخت، تجهیزات و بذرهای آن دانش بنیان است و مردم می‌توانند در آن سرمایه گذاری کنند و خود مردم روی آن کار کنند یا در سراسر کشور ظرفیت‌های بالایی از تولید توسط مردم وجود دارد که دانش بنیان‌ها می‌توانند در تجهیزات و آموزش آن به مردم کمک کنند و در ایجاد اشتغال در روستاها کمک کنند؛ بنابراین زیست بوم علم و فناوری می‌تواند بسیج مردمی را با استفاده از نوآوری و فناوری توسط خود مردم ایجاد نماید که به آن می‌توان گفت «نوآوری مردم برای مردم» که به «نوآوری فراگیر» هم معروف است.

نقطه عزیمت دیگر زیست بوم علم و فناوری برای تحقق شعار سال، توسعه بازار تولیدات مردمی است.

در مشارکت مالی، همانطور که بیان شد، دولت می‌تواند سرمایه‌های مردم را به سمت سامانه‌های تامین مالی جمعی سوق دهد. برخی از پلتفرم‌های سامانه‌های تامین مالی، دانش بنیان هستند و به حق پایه علمی و دانش بنیان دارند. به صورت کلی، زیست بوم علم و فناوری، شرکت های دانش بنیان از مصادیق تحقق شعار سال هستند. و ما هر چقدر از شرکت های دانش بنیان حمایت کنیم، به تحقق شعار سال نزدیک شده ایم. کارکرد اصلی این زیست بوم پشتیابی از جهش تولید مردمی است.

همچنین یکی از مطالباتی که مقام معظم رهبری از زیست بوم علمی و فناوری کشور داشته اند مشارکت مردم در قالب شرکت های دانش بنیان است که در این راستا برنامه ای در حال تدوین است تا بتوانیم نخبگان و مستعدین را با توجه به توانمندی ها و تخصصشان به سمت ایجاد شرکت های دانش بنیان و جهش تولید هدایت کنیم.